Çevre psikolojisi kavramlarıyla bir filmin analizi: THX 1138

Abstract

There is a space-based interaction between environmental psychology, architecture and cinema. In order to exemplify this interaction, the basic concepts of environmental psychology are utilized in the study of a dystopian science fiction film THX 1138 (Lucas, 1971). It is observed that the reinterpretation of the basic concepts of environmental psychology strengthened the dystopic fiction of the film, THX 1138 as a case. From this point of view, the interaction among environmental psychology, architecture and cinema are explained by following a deductive methodology. In the content of this study, firstly the interaction among environmental psychology, architecture and cinema is discussed before analyzing the spaces of the film. This analysis has shown that some of the basic concepts of environmental psychology are reinterpreted through the spaces of the film. The reinterpretations are as follows: 'place attachment', 'place identity', 'privacy', 'spatial perception' and 'territoriality'. Especially among these concepts, the concept of 'privacy' is found to be important to strengthen the dystopic fiction of the film. It is also observed that, this characteristic of the film is founded on the loss of the fundamental rights and freedoms due to normalization of the absence of privacy by the society. With its emphasis on the interaction among environmental psychology, architecture and cinema this paper sets out to clarify this interaction by spatial readings made from the selected film.

Çevre psikolojisi, mimarlık ve sinema, mekânı temel alan bir etkileşim içindedir. Bu etkileşim ile mimarlık ve sinema yaşamın içinde deneysel sahneler yaratırken, çevre psikolojisi ise bu deneysel sahneler üzerindeki insanın yerine odaklanır. Kökenleri 1960’lı yıllara dayanan çalışmalar insanın fiziksel, sosyal çevresi ve davranışları arasında karşılıklı bir ilişki bulunduğunu ortaya koymaktadır (Barker, 1968, 137-139; Proshansky, Ittelson ve Rivlin, 1970, 27; Altman, 1975, 3; Gürkaynak, 1988, 1-4; Sundstrom vd. 1996, 486; Gifford, 1997, 4-6; Göregenli, 2010, 2-3). Bu çalışmalar sonucu psikolojinin bir alt dalı olarak kabul edilen çevre psikolojisi, insan ve çevresi arasındaki ilişkileri inceleyen bir bilim dalı olarak tanımlanmıştır. Çevre psikolojisi, davranış ortamlarından kentlere uzanan farklı çevre ölçeklerindeki kullanıcılar ve süreçler arasındaki ilişkilenmeler ile ilgilenmektedir (Morval,1981, 7-13). Çevre psikolojisi bu karşılıklı ilişkilenmeleri yorumlayarak açığa çıkan çeşitli problemleri çözmeyi amaçlar (Proshansky, Ittelson ve Rivlin, 1970, 5; Gifford, 1997,2; Bonnes ve Bonaiuto, 2002, 28). Alan arka planda, mimarlık, planlama, antropoloji, davranış bilimleri, psikoloji, psikiyatri, sosyoloji ve coğrafya gibi farklı disiplinlerden gelen katkılarla beslenmektedir (Sommer, 2000, 2; Göregenli, 2010, 9-10). Bu geniş arka plandan mimarlık ve çevre psikolojisi ortaklığında yapılacak çalışmalarla, bireylerin davranışları davranış ortamlarında gözlemlenerek olası sorunlar ileriki tasarımlara referans olacak şekilde çözülebilir. Başka bir deyişle, insanın mekânla ilişkilenmesini temel alan çevre psikolojisinin mimarlıkla ortaklığı yine insan ve mekân üzerinden kurulabilir.