İzmir Selçuk'taki Aydınoğulları Beyliğinden bazı hamam yapılarının harçlarının ve sıvalarının özellikleri

Abstract

Bu çalışmada, İzmir'in Selçuk ilçesinde Aydınoğulları Beyliği Dönemi'nden özgün malzeme yapısını koruyarak günümüze ulaşan son hamam yapıları olan İsa Bey Hamamı, Kale Altı Hamamı ve Yahşi Bey Hamamı'nın kireç harcı ve sıvalarının özellikleri belirlenmiştir. Harç ve sıvaların temel fiziksel özellikleri, hammadde kompozisyonları, kimyasal ve mineralojik yapıları ile puzolanik ve hidrolik özellikler; RILEM standart test yöntemleri, SEM-EDS, XRD ve TGA analizleri kullanılarak tespit edilmiştir. Hamamların iç duvarlarında alt ve üst seviyede farklı renklerde olmak üzere iki ayrı sıva tabakası görülmektedir. Alt seviyedeki sıvalar doğal taş agregalı sıva ve tuğla agregalı Horasan sıvadan; üst seviyedeki sıvalar ise doğal taş agregalı sıva ve/veya kireç sıvadan oluşmaktadır. Horasan sıvaların ve doğal taş agregalı sıvaların ortalama yoğunluk ve porozite değerleri sırasıyla 1,71 g/cm³ ila 1,48 g/cm³ ve %26,83 ila %30,70 olarak bulunmuştur. Doğal taş agregalı sıvalar ise daha yüksek kireç içeriğine ve kireç/agrega oranına sahiptir. Hamamların harç ve sıvalarında kullanılan doğal agregalar, volkanik kökenli mineraller içeren bir hammadde kaynağından elde edilmiştir. Tuğla agregalar ise 850 ºC'nin altındaki bir sıcaklıkta düşük kalsiyumlu kil kullanılarak üretilmiştir. Harç ve sıvalar, kullanılan agregaların puzolanik niteliklerinden dolayı hidrolik özellik göstermektedir. Harç ve sıvaların temel fiziksel, kimyasal ve mineralojik bileşimleri ile hidrolik özellikleri, yapılara göre önemli bir farklılık göstermemiştir. Hidrolik harç ve sıva üretimi için benzer özelliklere sahip hammaddelerin ve üretim tekniklerinin tarihi hamam yapılarında uzun yıllar boyunca kullanılması, yerel bilgi birikiminin sürekliliğini göstermektedir.

This study examines the properties of the lime mortar and plaster of Isa Bey Bath, Kale Altı Bath, and Yahşi Bey Bath, the last bath buildings that preserved their authentic material structure from the Aydınoğulları Principality in Selçuk. The basic physical properties, raw material, chemical and mineralogical composition, pozzolanic and hydraulic properties of the mortars and plasters were investigated using RILEM standard test methods, SEM-EDS, XRD, and TGA. The interior walls of the baths exhibit two distinct plaster layers in different colors at the lower and upper levels. Lower-level plasters consist of plaster with natural stone aggregate and Horasan plaster, while upper-level plasters consist of plaster with natural stone aggregate and/or lime plaster. The average density and porosity values of Horasan plasters and plaster with natural stone aggregate were 1.71 - 1.48 g/cm³ and 26.83% - 30.70%, respectively. Plasters with natural stone aggregate have higher lime content and lime/aggregate ratio. The natural aggregates used in the mortars and plasters were derived from a raw material source containing minerals of volcanic origin. Brick aggregates were manufactured using low calcium clay at temperatures below 850 ºC. Mortars and plasters have hydraulic characteristics due to the pozzolanic properties of the aggregates used. Basic physical, chemical, and mineralogical compositions and hydraulic properties of mortars and plasters did not have significant differences according to the buildings. The use of raw materials and production techniques with similar properties to produce hydraulic mortars and plasters in historical bath buildings for many years indicates the continuity of local knowledge.