Kentsel ve Kırsal Alanlar Arasındaki Çatışmalı Etkileşim: Kentsel Çeper Alanlarının Belirlenmesi ve Planlamasındaki Zorluklar, İzmir Örneği

Abstract

Üretim tarzı, Batı'nın merkezi liberalizasyonu, küreselleşmesi ve sermaye birikimi nedeniyle gelişmiş ve kentsel yayılmada bir değişime yol açmıştır. Bu durum kentsel ve kırsal etkinliklerin birleştiği geçiş bölgeleri olan kentsel çevrelerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Türkiye'de kentsel yayılma, âdem-i merkeziyetçilik ve parçalanma süreçleri çevre bölgelerdeki kentsel baskıyı artırarak kırsal alanla bağları aşındırıyor. Bu çalışma, mevzuat politikaları ve sosyoekonomik değişimler nedeniyle sıklıkla idari sınır değişikliklerine maruz kalan İzmir'in çevre bölgelerinin sınırlarının belirlenmesine odaklanmaktadır. Çalışma, Landsat uydu görüntülerini ve hükümet veri kaynaklarını kullanarak, çok kriterli karar analizini coğrafi bilgi sistemleriyle bütünleştiren niceliksel bir metodoloji kullanıyor. Yöntem, CBS yazılımında ağırlıkların kentsel veya kırsal endekslere dayalı olarak önceden tanımlanmış kriterlere tahsis edildiği ağırlıklı bir kaplama tekniği kullanır. Bu kriterler arasında arazi kullanımı, 36 yıllık (1986-2022) mekânsal yayılıma dayalı arazi kullanımındaki değişiklikler, aynı dönemdeki (1986-2022) nüfus büyüklüğü, yoğunluk ve büyüme, yerleşime uygunluk açısından eğim, arazi yüzey sıcaklığı, şehir merkezine uzaklık (30-50 km) ve ana ulaşım ağlarına yakınlık. Bulgular, İzmir ilinin, iç ve dış çevre olarak ayrılan, değişen derecelerde kentsel ve kırsal özelliklere sahip, heterojen bir alan dağılımıyla çevrelendiğini göstermektedir. Kırsaldan kente geçişte yakalanan alanlar tam olarak kentleşememekte ve kırsal özelliklerini koruyamamaktadır. Bu nedenle çevre bölgeleri kentsel ve kırsal alanlardan ayıran benzersiz özellikler nedeniyle özel yönetim ve müdahaleye ihtiyaç duyulmaktadır.

The mode of production has evolved due to Western central liberalization, globalization, and capital accumulation, leading to a shift in urban sprawl. This has led to the emergence of urban peripheries, transitional zones where urban and rural activities merge. In Turkey, urban sprawl, decentralization, and fragmentation processes increase urban pressure on peripheral areas, eroding ties to the countryside. This study focuses on the demarcation of Izmir's peripheral areas, which are frequently subject to shifts in administrative boundaries due to legislative policies and socioeconomic changes. The study uses a quantitative methodology that integrates multi-criteria decision analysis with geographic information systems, utilizing Landsat satellite images and government data sources. The method employs a weighted overlay technique in GIS software, allocating weights to predefined criteria based on urban or rural indices. These criteria include land use, changes in land use based on spatial sprawl over 36 years (1986-2022), population size, density, and growth over the same period (1986-2022), slope in terms of suitability for settlement, change in land surface temperature, distance to the city center (30-50 km), and proximity to major transportation networks. The findings indicate that the province of Izmir is surrounded by a heterogeneous distribution of areas with varying degrees of urban and rural features, demarcated as inner and outer peripheries. The areas caught in the transition from rural to urban cannot fully urbanize, nor can they retain their rural characteristics. Therefore, special management and intervention are needed for peripheral areas because of the unique features that distinguish them from urban and rural areas.