Kaz Dağları ve Çevresinde Ormanlar ve Su Kaynaklarının Tahsisi: Biyoçeşitlilik Etki Zinciri Analizini Planlamaya Entegre Ederek Sosyo-çevresel Sorunlarla Başa Çıkmak

Abstract

Bu tez, mevcut koruma eleştirileri ile kent ve planlama kuramındaki eleştirel tartışmalara dayanarak koruma ve planlama arasındaki bağlantıyı yeniden kurulmasının olanaklarını tartışmaktadır. Ayrıca Kaz Dağları örneği üzerinden planlamada yeni bir çevre koruma anlayışı geliştirmenin Türkiye için imkanlarını araştırmaktadır. Ekosistem hizmetlerinin değerlendirilmesi gibi piyasa temelli koruma anlayışları, geleneksel korumanın kapsamını genişletse de, bu yaklaşımlar yeni belirlenen bölgelerde 'yeşil gasp' uygulamalarına yol açması ve bu alanların dışında doğanın sınırsız bir şekilde sömürülmesini teşvik etmesi ile eleştirilmektedir. Bir yanda da sosyo-çevresel krizlerin ve yeni eşitsizlilerin üstesinden gelmeyi amaçlayan küçülme stratejilerinin mekansallaşması ve planlamayı ekonomik büyümeye odağından uzaklaştırarak büyüme sonrası bir planlama pratiğine geçişin gerekliliği tartışılmaktadır. Türkiye'de ise ekonomik büyümenin önceliklendirilmesi ve karar alma süreçlerinin merkezileştirilmesi nedeniyle, koruma bölgeleri içerisinde dahi yıkıcı faaliyetler ve 'daha yeşil' faaliyetler eş zamanlı olarak yürütülmektedir. Kaz Dağı Milli Parkı ve güney yamacı kısmen korunurken, çeperdeki ormanlarda yeni madencilik faaliyetleri ve kıyı şeridinde jeotermal enerji kaynaklı faaliyeler, ihracata yönelik politikalar nedeniyle ormanların ve su kaynaklarının çevre kirliliğine ve eşitsizliklere yol açacak şekilde tahsisi ile devam etmektedir. Kaz Dağları ormanları için yeni bir ekosistem hizmetleri projesi söz konusu olsa bile, yasal yetersizliklerin yanı sıra izole koruma kararları, ekonomik büyüme odaklı hedefler ve politikalar nedeniyle farklı ölçeklerde yeni eşitsizlikler ortaya çıkabilir. Bu doğrultuda tez, eşitsizlikleri ortaya çıkarmak, büyüme sonrası alternatifleri önermek ve politikleştirmek için bir araç olarak 'biyoçeşitlilik etki zinciri' analizi ile alan için 'koruma ölçekleri' önermektedir.

This thesis discusses the potential of re-establishing the link between conservation and planning based on the existing conservation criticisms and critical debates in urban and planning theory. It also explores the possibilities of developing a new understanding of environmental protection in planning for Turkey through the Mount Ida case. While market-based conservation approaches, such as ecosystem services valuation, expand the scope of traditional conservation, they are criticized for leading to 'green grabbing' practices in newly designated areas and promoting unlimited exploitation of nature outside these areas. Concurrently, the spatialization of degrowth strategies aimed at overcoming socio-environmental crises and new inequalities, and the necessity of shifting planning away from economic growth focus towards a post-growth planning practice, are discussed. In Turkey, the prioritization of economic growth and the centralization of decision-making processes have led to the concurrent carrying out of destructive activities and 'greener' activities, even within protected regions. While Mount Ida National Park and its southern slope are partially protected, new mining activities in the peripheral forests and geothermal energy-based activities along the coastline continue with the allocation of forests and water resources in a way that leads to environmental pollution and inequalities due to export-oriented policies. Even if a new project of ecosystem services for the forests of Mount Ida is introduced, new inequalities may emerge at different scales due to isolated conservation decisions, economic growth-oriented targets and policies besides legal inadequacies. In this line, the thesis proposes 'conservation scales' for the area with 'biodiversity impact chain' analysis as a tool to expose inequalities, propose and politicize post-growth alternatives.