Transformation of 19th century İzmir's harbor zone and its urban fabric via morphological approach

Abstract

İzmir, which has a considerable place among the Mediterranean port cities of the 19th century, is not only similar to other Mediterranean port cities due to its trade dynamics, but also differs with the diversity and political development of the actors who have a say in commerce. After the industrial revolution, the hierarchical structure in world trade is reshaped with the expansion of the market area of trade. While industrial countries are at the top of the pyramid, the peripherical countries, whose economy is based on agriculture, are at the lower levels. The position that distinguishes the Ottoman Empire from the others is that it is the scene of the endless competition between industrialized European countries that will start from the 18th century and continue until the 21st century. İzmir is one of the plateaus of this competition. The city, which was considered the second capital center of the empire after Istanbul, especially in the 19th century, continues to be one of the most important ports. In this period, architectural and urban design-scale arrangements and innovations were made in İzmir by the Ottoman government and on a local scale, but especially the initiatives of western countries had a significant impact on the morphology of the city. In this context, the morphological transformation of the city of Izmir in the 19th century, the location of Izmir in local, regional and global networks and its relations with which urban interventions will be evaluated through maps, drawings and documents related to railway and transportation, especially from the Ottoman archive records of the Presidency of State Archives dated after 1850. In this study, in addition to the previous Izmir narratives, the transformation and structuring of the parcels to be used for the Kordon region and mega transportation projects, which will serve especially the industry channels, will be studied at a lower scale. It is within the scope of the study to focus on how the urban fabric of İzmir harbor zone was transformed in the light of the historical and economic breaks experienced by the empire in this period, and to seek a new conceptual port reading for the 19th century İzmir.

19. yy Akdeniz liman kentleri arasında hatrı sayılır bir yere sahip İzmir, ticaret dinamikleri sebebiyle öteki Akdeniz liman kentleriyle benzeştiği kadar ticaret üzerinde söz sahibi aktörlerin çeşitliliği ve politik gelişimi ile de ayrışır. Endüstri devrimi sonrası dünya ticaretindeki hiyerarşik yapı, ticaretin pazar alanının da genişlemesiyle beraber yeniden şekillenir. Piramidin en tepesinde sanayi ülkeleri bulunurken ekonomisi tarıma dayalı ‘çevre’ ülkeler daha aşağı basamaklarda yer alır. Osmanlı’yı ötekilerden ayıran pozisyonu ise özellikle 18. yüzyıldan başlayıp 21. yüzyıla değin devam edecek endüstrileşmiş Avrupa ülkeleri ile arasındaki sonu gelmeyen rekabete sahne olmasıdır. İzmir bu rekabetin platolarından biridir. Özellikle 19. yy’da İstanbul’un ardından imparatorluğun ikinci kapital merkezi sayılan kent, en önemli limanlardan biri olma özelliğini de sürdürür. Tüm bu özellikleri İzmir kentini dönemin cazibe merkezi yapar. Bu dönemde İzmir’e mimari ve kentsel tasarım ölçeğinde düzenlemeler ve yenilikler Osmanlı hükümeti aracılığıyla ve yerel ölçekte yapılmakla beraber özellikle batılı ülkelerin inisiyatiflerinin de kent morfolojisi üzerinde önemli etkisi olmuştur. Bu bağlamda 19. yy İzmir kentinin morfolojik dönüşümü, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı arşiv kayıtlarından ulaşılan özellikle 1850 sonrasına tarihlenen demiryolu ve ulaşım ile alakalı yeni harita, çizim ve belgeler aracılığıyla İzmir’in yerel, bölgesel ve küresel ağlar içerisindeki yeri ve ilişkilerinin hangi kentsel müdahalelerle değişim ve dönüşüme uğradığı değerlendirilecektir. Bu çalışmada önceki İzmir anlatılarına ek olarak, özellikle endüstri kanallarına hizmet edecek Kordon bölgesi ve mega ulaşım projeleri için kullanılacak parsellerin dönüşümü ve yapılanması daha alt ölçekte çalışılacaktır. Braudel’in Akdeniz kentlerine bakış açısından faydalanarak imparatorluğun bu dönemde yaşadığı tarihi ve ekonomik kırılmalar ışığında İzmir liman bölgesinde kent dokusunun nasıl dönüştüğüne de üst ölçekte odaklanmak ve 19. yüzyıl liman kenti için yeni bir kavramsal liman okuması yapmak çalışmanın kapsamındadır.