Kent İçi Arkeolojik Alanlarda Kalıntıların Sunumuna İlişkin Yaklaşımlar: Foça Örneği

Abstract

Kent içi arkeolojik alanlar kazı, belgeleme, sürekli bakım ve sunum çalışmaları ile kentsel koruma pratiğinde önemli bir yere sahiptir. Özellikle tarihsel süreçte farklı uygarlıklar tarafından sürekli yerleşim görmüş kentlerde, arkeolojik alanların çağdaş kent yaşamına entegre edilmesi konusu yaratıcı çözüm ve yaklaşımlara gereksinim duymaktadır. Bu yaklaşımlar tarihsel katmanlaşmayı yansıtmanın yanında, çağdaş yaşamın gerekliliklerini de sağlamalıdır. Son dönemde kültürel mirasın halka sunumuna yönelik çalışmalar artmaktadır. Uluslararası alanda bu çalışmaların arkeolog, sanat tarihçisi, şehir plancısı, mimar, restorasyon uzmanı ve inşaat mühendisi gibi farklı disiplinlerin katılımıyla gerçekleşmesi gerektiği kabul görmektedir. Bu alanda öne çıkan uygulamalara Avrupa ülkelerinde rastlanmaktadır. Türkiye'de ise tarihsel katmanlaşma başta çok disiplinli çalışma eksikliği olmak üzere yasal, yönetsel, sosyal ve ekonomik nedenlerle yok olmaktadır. Pek çok kent tarihsel gelişiminin izlerini kaybetmekle beraber, günümüzde kent merkezinde bu izleri bulunduran yerleşimler halen mevcuttur. Bu yerleşimlerden Foça Prehistorik dönemden başlayarak Arkaik, Klasik, Helenistik, Roma, Bizans, Ceneviz ve Osmanlı-Türk dönemlerinde yerleşim görmüş, çok katmanlı bir kenttir. Günümüzde kültürel mirasın en belirgin fiziksel öğeleri Osmanlı dönemi sivil mimarlık ürünleridir. Bunun yanında kazı çalışmalarında kısmen veya tamamen ortaya çıkarılan, varlığı bilinen ya da kesinleşmemiş dönemlere ait izler vardır. Bu çalışmada Foça'da tarihsel katmanlaşmanın analizi yapılmış, farklı dönem paftalarının çakıştırılmasıyla çok katmanlı kimlik alanları belirlenmiştir. Bu alanlardan megaron alanının sunumuna yönelik üç yaklaşım geliştirilmiştir. Bu yaklaşımlar algı, kalıntılara müdahale, erişilebilirlik ve bilgi aktarımı başlıkları altında belirlenen parametrelerle yazarlar tarafından değerlendirilmiştir. Her yaklaşımın kendine özgü sorun ve potansiyeli olduğu ortaya çıkmıştır. Ortak amaç bu alanları korumak, atıl alanlar olarak algılanmasının önüne geçerek kentle bütünleştirmek ve kent kimliğine katkı sağlamak olmalıdır.

Urban archaeological sites with excavation, documentation, maintanence and presentation works have great importance in urban conservation. Especially in cities which have been settled by different civilizations constantly, integration of archeological areas to the modern life needs creative solutions and approaches. Reflecting the stratification and providing modern citys' development together should be the main aim of these approaches. Recently, works have focused on presentation of stratification of cultural heritage to the public. It is accepted internationally that these works should be carried out with the participation of different disciplines. There are lots of outstanding projects in European contries. However in Turkey, historical stratification are under threat because of many reasons but mainly lack of dialogue among the different disciplines. Even though there are cities that lost the traces of historical stratification, there are still some settlements with different historical layers. Foça is one of the multi-layered cities with several historical periods; Prehistoric, Archaic, Classical, Hellenistic, Roman, Byzantine, Genoese and Ottoman-Turkish period respectively. City have archaeological data from both underground and aboveground. In this study, historical stratification of Foça was analyzed and multi-layered identity areas were determined with the help of superposing different layer maps. Megaron area have distinguished among these multilayered identity areas and three different presentation approaches were proposed. These approches were evaluated by authors according to perception, intervention, information and accesibility. Evaluation results have revealed that each approach has the unique problems and potential. Integration of multilayered areas should be the main purpose for all approaches and this integration also gives city an identity.