Türkiye’de batı tarzı büyük ölçekli tüketim mekânlarının gelişimi ve kentsel perakende alanlarının yasal ve yapısal olarak düzenlenmesi gayretleri

Abstract

Tüm dünyada perakendecilik sektörü hızlı ve sürekli bir değişim içerisindedir. Türkiye’de de, özellikle 1980’lerden sonra, perakendecilik sektörü ve kentsel perakende alanları radikal değişimler geçirmiştir. Yaşanan bu değişim sürecinin en belirgin göstergeleri batı-tarzı büyük ölçekli tüketim mekânlarıdır. Büyük ölçekli tüketim mekânlarının kontrolsüz gelişiminin, kent merkezlerinin kültürel ve ticari işlerliğini azalttığı, yerel perakende işgücü yapısını bozduğu, bulunduğu kentsel doku içerisindeki perakende alanları kademelenmesini, arazi kullanım yapısını, trafik yoğunluğunu ve mimari karakteri değiştirdiği söylemleri pek çok gelişmiş ülkede uzun yıllardır dile getirilen olumsuzluklardır. Son dönemde bu olumsuzlukların varlığı ülkemizde de giderek daha çok çevre tarafından tartışılmaya başlanmış ve yaşanan hızlı değişimin istenmeyen sonuçlarının önlenebilmesi için bir takım yasal ve yapısal düzenlemelerin yapılması gündeme gelmiştir. Geçmişten günümüze pek çok ülke, yaşadıkları değişim sürecinin başında veya ortasında, büyük-ölçekli tüketim mekânlarının gelişimini sınırlayıcı-kısıtlayıcı yasal ve uygulamaya dönük düzenlemeleri hayata geçirmiştir. Bu çalışmanın temel amacı, Türkiye’de perakende alanlarında süregelen değişimi genel hatlarıyla ortaya koymak ve yakın gelecekte ülkemizde hayata geçirilmesi düşünülen düzenleme gayretlerine, aynı alanda sağlıklı işleyen yurt dışı örneklerini de inceleyerek yeni açılımlar getirebilmektir. Bu doğrultuda, OECD ülkelerindeki perakende alanlarına ilişkin düzenlemeler-kısıtlamalar incelenmiş ve Türkiye’de hayata geçirilmesi düşünülen düzenlemeler açısından uygun politikalar tartışılmıştır.

The retail sector has been experiencing a rapid and continuous change worldwide. There have also been profound changes in Turkey, especially after the 1980s. Both the retail sector and the urban retail environments have been altered radically. One of the most significant indicators of this change is the proliferation of western-type large-scale retail developments. Past experiences in developed countries have shown that the uncontrolled development of large-scale retail areas results in some undesired socioeconomic and physical outcomes, such as decline in the cultural and commercial activities of city centers, damage in existing retail workforce structure, and change in local retail hierarchy, nearby land uses, traffic loads and original architectural identity. Many countries have put into practice restrictive and regulatory policies to prevent these negative effects. As similar transformations have also been realized in Turkish retail environments, many institutions think that similar legal regulations must be implemented in Turkey as well. The present study investigates the ongoing retail change within the Turkish context, explores the legal and structural regulatory policies of the Organization for Economic Co-operation and Development (OECD) countries, and critically discusses the appropriate retail regulation policies for Turkey.